Narodziny Instytutu Fizyki
Historia Instytutu Fizyki Politechniki Krakowskiej łączy się nierozerwanie z historią całej Politechniki Krakowskiej od samego jej początku, czyli przynajmniej od marca 1945 roku. Wykłady z fizyki zainaugurował prof. dr Mieczysław Wolfke (1883-1947), przebywający w Krakowie profesor Politechniki Warszawskiej. Profesor Mieczysław Wolfke zasłynął jako badacz w zakresie fizyki niskich temperatur i odkrywca metody zestalenia helu oraz dwóch odmian ciekłego helu, a także autor prekursorskich prac z zakresu holografii. Katedra Fizyki, z której później zrodził się Instytut Fizyki, została powołana do życia 1 grudnia 1945 roku przy Wydziale Komunikacji Akademii Górniczej (obecnie Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica). Pierwszym kierownikiem Katedry Fizyki został jej organizator – prof. dr inż. Tadeusz Malarski (1883-1952), profesor zwyczajny Politechniki Lwowskiej, a od października 1945 – profesor Politechniki Śląskiej w Gliwicach. Profesor Malarski jest znany ze swoich prac w obrębie fizyki koloidów i radiotechniki. Po śmierci profesora Tadusza Malarskiego w 1952 roku, kierownikiem został prof. dr Michał Halaunbrenner (1901-1976). Profesor Michał Halaunbrenner zapoczątkował w Katedrze Fizyki badania podstawowe i stosowane z zakresu tribologii (nauki o tarciu, zużywaniu i smarowaniu ruchomych części maszyn). Dzięki zaangażowaniu profesora Halaunbrennera, w 1956 roku Katedra Fizyki znalazła swoje trwałe miejsce w budynku Pałacu Królewskiego w Łobzowie przy ul. Podchorążych 1.
W 1970 nastąpiła reorganizacja Politechniki Krakowskiej i Katedra Fizyki została przekształcona w Instytut Fizyki. Instytut Fizyki PK został utworzony jako instytut międzywydziałowy na podstawie Zarządzenia Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego z dnia 20 kwietnia 1970 roku (Nr DT4-014-1/70) [Dz. U. MOiSzW nr A-8, poz. 42, z dnia 27 lipca 1970 r.]. Dyrektorem Instytutu Fizyki został mianowany doc. dr inż. Zbigniew Lepszy.
Na pograniczu matematyki, fizyki i techniki
Od 1977 funkcję dyrektora sprawował prof. dr hab. Józef Nizioł – specjalista w zakresie teorii drgań mechanicznych i mechaniki nieliniowej. Profesor Józef Nizioł, absolwent matematyki na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego, zapoczątkował w Instytucie badania teoretyczne w dziedzinie nauk technicznych w zakresie drgań deterministycznych oraz przypadkowych. Profesor Nizioł umożłiwił wielu mlodym pracownikom Instytutu prowadzenie badań na Uniwersytecie Jagiellońskim, które zaowocowały ciekawymi pracami i zdobyciem stopnia naukowego doktora na Uniwersytecie Jagiellońskim. Profesor Józef Nizioł pełnił funkcję dyrektora Instytutu Fizyki do 1981 roku. Warto nadmienić, że Profesor Józef Nizioł był Rektorem Politechniki Krakowskiej w latach 1990-1996. W latach 1981-1982, obowiązki dyrektora Instytutu pełnił dr Bronisław Zajączkowski. W 1982 dyrektorem został prof. dr hab. Bohdan Kozarzewski (1937-2018) – fizyk teoretyk prowadzący badania w obszarze fizyki fazy skondensowanej i teorii magnetyzmu. W kręgu wczesnych zainteresowań naukowych profesora Bohdana Kozarzewskiego znalazły się także teoria grawitacji i kosmologia. Rozwój badań w zakresie fizyki technicznej i fizyki fazy skondensowanej zadecydował o kolejnym ważnym etapie w rozwoju samego Instututu. Rektor Politechniki Krakowskiej, prof. dr hab. inż. Roman Ciesielski, utworzył 1 marca 1982 roku w Instytucie Fizyki dwa zakłady naukowe: Zakład Fizyki Technicznej (kierownik: prof. dr hab. inż. Antoni Ostoja-Gajewski) oraz Zakład Fizyki Ciała Stałego (kierownik: prof. dr hab. Bohdan Kozarzewski). W 1985 roku dyrektorem Instytutu Fizyki został prof. dr hab. Antoni Ostoja-Gajewski – specjalista z zakresu mechaniki teoretycznej, zagadnień stateczności i optymalizacji z uwzględnieniem zagadnień dynamicznych.
Fizyka techniczna i modelowanie komputerowe na Politechnice
Kolejny przełomowy moment w rozwoju Instytutu Fizyki wiąże się z utworzeniem 1 września 1998 roku Wydziału Fizyki Technicznej i Modelowania Komputerowego (pierwszym dziekanem tego nowego wydziału został prof. dr hab. Bohdan Kozarzewski), który później po pewnych zmianach strukturalnych zmienił nazwę na Wydział Fizyki, Matematyki i Informatyki Stosowanej, a jeszcze później na Wydział Fizyki, Matematyki i Informatyki. Poza Instytutem Fizyki, w skład nowego wydziału weszły dwie inne jednostki międzywydziałowe: Instytut Matematyki oraz Instytut Ekonomii, Socjologii i Filozofii. Instytut Fizyki poza badaniami naukowymi, prowadzeniem zajęć dydaktycznych dla całej Politechniki, zaczął od tego momentu – poczynając od roku akademickiego 1998/1999 – kształtować nowy kierunek studiów jednolitych magisterskich: fizyka techniczna. Szczególnie dużą popularnością wśród kandydatów – od chwili powstania do dnia dzisiejszego, cieszy się specjalność modelowanie komputerowe na nowym kierunku. Wtedy drugą, obecnie już nie prowadzoną specjalnością, była fizyka fazy skondensowanej.Ten profil działalności dydaktycznej, związany z modelowaniem zjawisk fizycznych, odzwierciedlał niezwykły sukces metod komputerowych w badaniu modeli teoretycznych w naukach fizycznych i technicznych. W 2000 roku kierownikiem Zakładu Teorii Fazy Skondensowanej został prof. dr hab. Włodzimierz Wójcik – specjalista w zakresie teorii modelu Isinga, przejść fazowych metal-izolator, cieczy kwantowych, właściwości fermionowych układów skondensowanych, skorelowanych układów elektronowych oraz gęstej materii nukleonowej. Profesor Włodzimierz Wójcik został dyrektorem Instytutu Fizyki w 2003 roku. Od roku akademickiego 2009/2010 powołano nową specjalność nowoczesne materiały i nanotechnologie na kierunku fizyka techniczna. W 2010 utworzono na studiach II stopnia kierunku fizyka techniczna kolejną specjalność: technologie multimedialne (obecnie także na studiach I stopnia). W 2011 uruchomiono we współpracy z Wydziałem Inżynierii i Technologii Chemicznej PK nowy kierunek, nanotechnologie i nanomateriały. Obecnie ten kierunek o profilu praktycznym (specjalność: inżynieria nanostruktur) prowadzony jest tylko na naszym Wydziale. W roku 2016 funkcję pełniącego obowiązki dyrektora Instytutu powierzono na jeden rok prof. dr. hab. Piotrowi Zielińskiemu. Profesor Piotr Zieliński prowadzi badania w zakresie modelowania wpływu powierzchni i złączy na strukturę i wzbudzenia w układach niskowymiarowych. Dotyczy to głównie materiałów sprężystych i magnetycznych ale także tętnic, które są falowodami dla fal tętna. Wprowadził do oferty dydaktycznej Instytutu przedmioty związane z tą tematyką i organizował współpracę z Instytutem Fizyki Jądrowej PAN i Uniwersytetem w Ferrarze, Włochy. Jego szerokie zainteresowania doprowadziły do powstania interdyscyplinarnego przedmiotu fizyka i fizjologia dźwięku dla fizyków (modelowanie komputerowe, technologie multimedialne) i informatyków (grafika komputerowa i multimedia). Promował kontakty z IFJ PAN poprzez zapraszanie pracowników do prowadzenia zajęć na Politechnice Krakowskiej. Współpracował z prof. dr. hab. Tadeuszem Lesiakiem, kierownikiem Międzynarodowego Studium Doktoranckiego.
Katedry w Instytucie Fizyki: Struktura Materii i Fizyka Materiałów
Rada Wydziału Fizyki, Matematyki i Informatyki Stosowanej Politechniki Krakowskiej, na posiedzeniu 30 września 2009 roku, podjęła uchwałę o zmianach organizacyjnych w Instytucie Fizyki. Z dniem 1 listopada 2009 roku powstały w Instytucie Fizyki dwie istniejące do dzisiaj katedry: Katedra Struktury Materii oraz Katedra Fizyki Materiałów. Katedra Struktury Materii powstała poprzez połączenie Zakładu Teorii Fazy Skondensowanej oraz Zakładu Fizyki Technicznej. Natomiast Katedra Fizyki Materiałów powstała poprzez połączenie Zakładu Fizyki Ciała Stałego, Zakładu Magnetycznych Własności Ciał Stałych oraz Zakładu Fizyki Polimerów.
Instytut Fizyki w duecie z Instytutem Inżynierii Materiałowej
Senat Politechniki Krakowskiej uchwałą z dnia 23 stycznia 2019 pozytywnie zaopiniował utworzenie z dniem 1 października 2019 roku nowego wydziału o nazwie Wydział Inżynierii Materiałowej i Fizyki. Trzon tego wydziału stanowią dwa instytuty: Instytut Fizyki, poprzednio jednostka organizacyjna Wydziału Fizyki, Matematyki i Informatyki oraz Instytut Inżynierii Materiałowej, wcześniej jednostka organizacyjna Wydziału Mechanicznego. Od 2017 roku, dyrektorem Instytutu Fizyki jest dr hab. Sebastian Kubis, prof. PK. Ostatnie zainteresowania naukowe profesora Sebastiana Kubisa skupiają się wokół fizyki materii jądrowej, astrofizyki gwiazd neutronowych, ich struktury wewnętrznej oraz przejść fazowych.
Jak pokazuje ten krótki rys historyczny, obecna struktura organizacyjna nowego Wydziału w istocie nawiązuje do badań naukowych prowadzonych od samego początku w Instytucie Fizyki (a wcześniej w Katedrze Fizyki) Politechniki Krakowskiej – badań, które we współczesnej terminologii przypisujemy do dwóch dyscyplin naukowych: nauki fizyczne i inżynieria materiałowa.
(RG)
Bibliografia:
1. Andrzej Foryś, Barbara Freindl, Bronisław Zajączkowski, Instytut Fizyki w: Jednostki międzywydziałowe Politechniki Krakowskiej, Wydawnictwo PK, Kraków 1995.
2. Dziedzictwo akademickiego Lwowa na Politechnice Krakowskiej, Zeszyty Historyczne Muzeum PK, 1/2017, rok 1, Kraków 2017.
